IZ MOJE DUŠE

Grigorije Bozovic

dobojka | 19 Jul, 2024 07:48

Grigorije Božović (Pridvorica, 15. novembra 1880^[1] — Beograd, 4. januara 1945) bio je književnik, profesor prizrenske bogoslovije, jedan od vođa srpskog pokreta u Makedoniji, prvenstveno u Bitoljskom odboru srpske četničke organizacije, a potom i poslanik Narodne skupštine u Skoplju. Imao je rukovodeću ulogu u političkim i nacionalnim poslovima u vreme kada je staroj Srbiji pretila ozbiljna opasnost od Turaka i Arnauta, neposredno pred Balkanske ratove i oslobođenju ovih krajeva. Grigorije Božović je rođen u selu Pridvorica kod Ibarskog Kolašina, od oca Vukajla. Poznat je bio tokom života Grigorije i po zavičaju izvedenom nadimku "Kolašinac". Posle školovanja u Prizrenu, Skoplju, Carigradu i Moskvi - na Duhovnoj akademiji, bio je profesor u poznatoj Bogosloviji u Prizrenu od 30. septembra 1905. godine. U Prizrenu je neko vreme bio i okružni načelnik i predsednik političke opštine. Grigorije je u braku sa učiteljicom Vasilijom, imao kćerku Vukosavu kasnije (1937), udatu za artiljerijskog poručnika Dragoljuba Popovića "mlađeg . Bio je Grigorije skupštinski poslanik, a mnogo se angažovao u nacionalnom radu ne samo na Kosovu i Metohiji nego i u Makedoniji. Stekao je status penzionera kao inspektor Ministarstva Socijalne politike. Aktivan je u mnogim udruženjima, odborima i savetima, poznat kao dobar govornik iz redova opozicionara. Na skupštini Beogradskog Gajreta "Osman Đikić" održanoj 1929. godine, Grigorije je biran u njegovu Upravu. Izabran je juna 1933. godine na kongresu u Banjaluci u novi sastav Uprave "Narodne odbrane".^[3] Kralj Aleksandar ga je aprila 1934. godine imenovao za člana Patrijaršijskog saveta, na čijem se čelu nalazio Patrijarh srpski Varnava.^[4] U Udruženju Starosrbijanaca, čiji je bio član, održavao je prigodna predavanja, poput onog iz 1936. godine pod naslovom: "Putevi u Južnoj Srbiji nekad i sad" . U Kraljevini SHS politički je aktivan, kao član Pribićevićeve "Samostalne demokratske stranke", čiji je poslanik bio više puta (1924—1927).^[6] Na parlamentarnim izborima 1924. godine bio je kandidat (kao samostalni demokrata na zajedničkoj listi sa radikalima!) u Raško-Zvečanskom srezu.^[7] Godine 1926. Božović je pišući u novinama uvredio albanskog poslanika (diplomatu) Cena-bega, zbog čega je bio tužen kod suda, od strane Upravnika varoši Beograda. Izrodio se zbog sukoba nadležnosti i nerazumevanja procedure, politički naduvan "Slučaj Grigorije Božović", usmeren protiv njega. Božović je podneo skupštini i spornu Interpelaciju protiv imenovanja Cena-bega za poslanika Albanije u Beogradu. Smatrao je da ta osoba ne može biti predstavnik svoje zemlje, zbog svojih ranijih aktivnosti prema Srbima, među kojima i pljačka manastira izvedena od od strane njegovih kačaka. Kada je 1928. godine prestao biti poslanikom, sudski proces je međutim pokrenut. U međuvremenu je Albanac je umro, pa je postalo bespredmetno o tom "političkom pitanju" većati na sudu. Brat pokojnikov Sait Kriziu je pokušao da preko stranica lista "Vreme", otvoNjegove novinarske putopisne reportaže realizovane između dva svetska rata sadrže estetske intencije u žanru.^[9]

Pod predsedništvom Branislava Nušića, Božović je bio od 1932. godine imenovani član državnog "Saveta stručnjaka u oblasti autorskog prava".^[10] Zajedno sa drugim književnicima starije i mlađe generacije osnovao je 1937. godine "Udruženje književnika Beograd-Zagreb-Ljubljana", staleško udruženje očigledno jugoslovenskog karaktera. Pred prvu skupštinu koja je održana u Beogradu marta te godine u skadarlijskoj kafani "Kod dva jelena", osnivačka pravila potpisali su sa srpske strane: Veljko Petrović, Božović i Siniša Paunović.^[11] Pred Drugi svetski rat Božović je bio predsednik beogradskog "Pen-kluba", nakon smrti prethodnika, Milana Rakića . Grigorije Božović je jedan od značajnijih srpskih međuratnih pisaca. Objavio je četrnaest knjiga, od kojih osam zbirki pripovedaka. Preostale čine putopisi, kraći zapisi o ljudima i krajevima, naknadno sabrani iz Politike, čiji je stalni i ugledni saradnik bio. U književnosti se javlja rano; objavio je priču "U zemlji bez suda" 1905. godine. Prilog za patriotsko-literarni srpski časopis "Nova iskra", napisao je iste godine u Moskvi, gde je studirao . U Skoplju je pri Đačkom domu (internatu) pred Drugi svetski rat delovala đačka literarna družina "Grigorije Božović", nazvana po omiljenom srpskom književniku, njemu u čast. Početak njegovog rada obeležen je zbirkom Iz Stare Srbije (1908) u izdanju Srpskog književnog glasnika, a kraj Pripovetkama (1940), u izdanju Srpske književne zadruge. On je 1935. godine izdao zbirku pripovedaka Teška iskušenja, a 1939. godine zbirku pripovedaka Pod zakonom te dve zbirke, uz onu iz 1940, sadrže najvrednije Božovićeve pripovetke. Božovićeve pripovetke su tematski usredsređene na Staru Srbiju (najviše na Kosovo i Metohiju, jednim delom na Makedoniju, pre svega na Bitolj u kojem je službovao). Najznačajnije pripovetke su mu: Čudni podvižnik, Mučnih dana, Tivaidska napast, Kad se carstva mijenjaju, Zlate iz Slatine, Njen sud i Oklopnik bez straha i mane. Pred sam kraj rata komunisti su ga streljali u Beogradu, a njegov je književni opus ostao gotovo potpuno nepoznat široj publici. Beogradska "Politika" je 4. januara 1945. godine objavila vest da su "Miloš Trivunac i Grigorije Božović osuđeni na smrt". Vojni sud Komande grada Beograda ga je osudio na najtežu kaznu zbog navodnog "zločina izdaje" iz 1942. godine. Veliki zaslužni srpski nacionalni radnik i književnik streljan je uoči Božića 1945. godine u podrumima zatvora u Đušinoj ulici u Beogradu. Bilo je to u zgradi bivše kasarne u kojoj se tokom rata nalazilo sedište Specijalne policije . Zahtev za rehabilitaciju podneo je januara 2008. Božovićev rođak, redovni profesor Filozofskog fakulteta u Kosovskoj Mitrovici, dr Marinko Božović. Odeljenje za rehabilitaciju Okružnog suda u Beogradu donelo je maja 2008. rešenje kojim je usvojen zahtev za rehabilitaciju Grigorija Božovića, uglednog književnika, nacionalnog radnika i reportera Politike pre Drugog svetskog rata . U Prištini je radilo izdavačko preduzeće "Grigorije Božović". Postoji i književna nagrada „Grigorije Božović“ koju dodeljuje Kulturni centar „Stari Kolašin” u Zubinom Potoku. Njen dobitnik 2016. godine bio je Radovan Beli Marković za roman „Putnikova ciglana. Nagradu istog imena dodeljuje i Književno društvo Kosova i Metohije. Njen dobitnik za 2016. godine bila je Sunčica Denić za roman „Svet izvan”, a 2017. godine Aleksandar B. Laković za roman „Kad kuće nismo zaključavali .